Mardin evleri tamamen kendisine özgün bir mimari ile yapılmaktadır. Tamamen taştan yapılan evlerde ahşaba kapı ve pencere gibi noktalarda ihtiyaç olmadığı sürece yer verilmemiştir. Güneydoğu Anadolu bölgesinin mimari yapısında uzak, genellikle mimarlar tarafından Kuzey Suriye ile benzeşen olarak tanımlanan bir taş mimarisi şehre egemen olmuştur.
Mardin taş evlerde bölgede bulunan taş ocaklarından çıkarılan sarı kalker taşı kullanılmaktadır. Bu taşın en büyük özelliği kış aylarında yapıyı sıcak tutarken, yaz aylarında serin bir alan oluşturmasıdır. Şehirde bulunan evler hem mimari yapısı, hem konumlanması ve hem de kullanılan sarı kalker taşı ile tamamen kendine has bir özelliğe sahiptir. Anadolu konut mimarisi içerisinde bu özellikleri sayesinde ayrı bir öneme sahip olarak görülmektedir.
Mardin Evlerinin Özellikleri
Bulunduğu coğrafyanın etkisiyle Mardin Evleri birbiri üzerine yığılı bir şekilde teraslar oluşturarak ilerlemektedir. Tamamen taş örgü kullanılarak yapılan evlerde harç malzemesi olarak bu taşlardan oluşan kum ve kireç karıştırılarak kullanılmaktadır. Evlerde sıva yapılmadığı gibi gerek görülmediği sürece ahşap malzeme kullanılmamaktadır. Bunu nedeni ağaç olmaması değil Mardin mimarisinin taştan ev yapmaya bağlı olmasıdır.
Eski Mardin Evleri iki bölüme ayrılacak şekilde inşa edilmiştir. Haremlik ve selamlık olarak ayrılan evde, gelen misafirlerin ağırlandığı özel bir oda vardır. İşlev bakımından tüm odalar birbiriyle aynıdır. Genelde mimariler L tipi şekline sahiptir. Genelde evler iki katlı olarak inşa edilmiş olup, ahır, kiler gibi ayrı bölümler alt katta yer verilmiştir.
Evlerin kapı ve pencereleri bölgenin iklimi nedeniyle küçük tutulmuştur. Sarı Kalker Taşı’nın etkisiyle yapı nefes alacak şekilde yapılmıştır. Yaz aylarında taşlar evlerin serin kalmasını sağlarken, kış aylarında içeride ki sıcaklığın dışarı kaçmasının önüne geçmeye yardımcı olmaktadır.
Geleneksel Mardin Evleri
Mardin yapısı hem iç mimari hem de dış mimari açısından yüzyıllar boyu süren bir yapıya sahiptir. Taş duvar modelleri olsun, işlemeli dış mimari olsun hepsinde kesme beyaz taş olarak bilinen sarı kalker taşı kullanılmaktadır. Bu özelliği nedeniyle bu evlerin bulunduğu bölge 1979 yılında alınan karar ile SİT alanı ilan edilmiştir. Ülkemizde ender olarak kentsel bir alanda bu kararın alındığı görülmüştür.
Katori taş bölge ekonomisi açısından önemli bir yapı malzemesidir. Beyaz elmas olarak nitelendirilen bu taş hem iç mimaride hem de dış mimaride kullanılmaktadır. Mardin taş evleri yapımı için özel ve profesyonel ustalar hizmet vermektedir.
Genelde evler sokaklardan ayıran dört metre boyunda taş duvar ile çevrilidir. Taş duvar modelleri bu noktada görülmektedir. Kesme taşlar ile örülen duvarların iç kısmında geniş bir avlu bulunmaktadır. Avlu kısmında geçmişte ahır olarak işlev gören ancak günümüzde genelde depo veya kiler olarak kullanılan noktalar vardır. Yüksek bahçe duvarları sert iklim koşullarına karşı evlerin korunması için tercih edilmektedir.